Dzietność w Polsce i innych krajach szeroko rozumianego Zachodu – jak np. Stany Zjednoczone, Kanada, Australia – od wielu lat systematycznie spada. Jak to wygląda z perspektywy gabinetu specjalisty z zakresu leczenia niepłodności i co można zrobić, by te trendy odwrócić? Na te i wiele innych pytań odpowiada w rozmowie z nami Prezes Polskiego Towarzystwa Medycyny Rozrodu i Embriologii, ginekolog-położnik ze szczecińskiej kliniki TFP Fertility Vitrolive, prof. dr hab. n. med. Rafał Kurzawa.
Katarzyna Miłkowska: Czy na przestrzeni ostatnich lat zauważył Pan, że problem niepłodności wzrasta w naszym społeczeństwie?
Prof. dr hab. n. med. Rafał Kurzawa: Myślę, że oscylujemy na dość stałym poziomie – około 15-18% par w wieku rozrodczym boryka się z problemami związanymi z płodnością. A jaki jest trend? Przede wszystkim zwracam uwagę na to, że po pomoc zgłaszają się coraz starsi ludzie i to jest niepokojące. Ludzi młodych – czyli w wieku, w którym szansa na leczenie niepłodności jest największa – jest stosunkowo mało. Co więcej, mam wrażenie, że ta liczba ciągle maleje.
Zakładam jednak, że ów trend będzie w najbliższych latach podobny. Zastanawiam się zatem, co może okazać się pomocne – czy jest to np. zwiększenie edukacji w zakresie mrożenia komórek jajowych u kobiet w młodszym wieku?
Nie ma na to prostej i szybkiej odpowiedzi, ponieważ to jest działanie na bardzo wielu polach. Po pierwsze, edukacja seksualna, czyli upowszechnianie wiedzy na temat płodności człowieka i tłumaczenie, jaka jest w rzeczywistości – że nie jest znowu z nią tak łatwo. Po drugie, wsparcie ekonomiczne dla rodzin, które mają dzieci. Przy czym muszą to być mądrze wydawane pieniądze. Po trzecie, inwestowanie w infrastrukturę pomagającą w wychowywaniu dzieci – żłobki, przedszkola itd. Po czwarte – tak, istotny jest także ten element, o którym pani powiedziała. Powinien być dostęp do tego typu opcji, a kobiety powinny częściej decydować się na mrożenie komórek jajowych, ale należy to traktować jako metodę stosowaną w sytuacji, w której nie ma innego wyjścia.
To znaczy?
Przykładowo kobieta nie ma partnera w wieku 35 lat i nie zanosi się na to, że w najbliższym czasie będzie go miała. Albo jest dziewczyną zagrożoną spadkiem rezerwy jajnikowej, czyli wartości AMH są w jej przypadku zbyt niskie. Na pewno powinno dotyczyć to także kobiet, które czeka leczenie onkologiczne. W takich sytuacjach – owszem – jestem zwolennikiem tzw. socjalnego mrożenia komórek jajowych („social freezing”). Jednak nie może być to narzędzie samo w sobie, stosowane jako dodatek do trendów współczesnego życia, które bazują na tym, że im później zostanie się rodzicem, tym lepiej – to tak nie wygląda.
Zobacz też: Wiek, styl życia, masa ciała – co jest kluczowe dla płodności? Okiem ekspertki
A faktycznie zgłaszają się kobiety, które mówią, że mają ponad 30 lat, nie mają partnera i chcą się w tym zakresie zabezpieczyć?
Są takie pacjentki. Najczęściej to kobiety z wyższym wykształceniem, które wiedzą, że zbliża się ściana pod postacią utraty płodności, czyli wiek około 38-40 lat.
Rozumiem jednak, że to także wynika z edukacji – muszą wiedzieć, że taka możliwość w ogóle jest.
Dokładnie tak.
Wspomniał Pan o wsparciu socjalnym dla rodziców. Ostatnio pojawiły się chociażby prace nad 9-tygodniowym urlopem rodzicielskim dla ojców. Rozumiem, że właśnie takie elementy także mogą pomóc podnieść dzietność?
Tak, dlatego że odciążają kobiety w wychowywaniu dzieci, a odpowiedzialność rozkłada się na dwie strony. Zresztą nie jest to nic nadzwyczajnego i wielu panów nie ma z tym problemu – co ważne, myślę, że to także jest jedna ze zmian, które obserwuję na przestrzeni lat. Mam na myśli zdecydowaną poprawę świadomości mężczyzn w tym obszarze. W tej chwili bardzo rzadko się zdarza, żeby do gabinetu na pierwszą konsultację przyszła sama kobieta – w większości przypadków są to pary.
Zaangażowanie mężczyzn rośnie, ale czy jakieś rozwiązania medyczne też się w tym zakresie pojawiają – zabezpieczenie płodności mężczyzn to wciąż tylko mrożenie plemników?
Tak, tylko że u mężczyzn zagadnienie starzenia reprodukcyjnego nie ma tak poważnego wymiaru, jak u kobiet. Występuje później i konsekwencje są znacznie mniej istotne w porównaniu z tymi, które wynikają ze starzenia reprodukcyjnego pań.
No tak, nad parametrami nasienia często można popracować, a nad komórką jajową… nie bardzo.
Z komórkami jajowymi nic się nie da zrobić, bo głównym problemem jest to, że w pewnym momencie kobieta ich po prostu nie ma. Mężczyzna ma plemniki do końca życia, niezależnie od tego, w jakim jest wieku. Oczywiście, pojawiają się inne aspekty, jak np. jakość zapładniająca tych plemników – ale one są. U mężczyzn kwestia zabezpieczenia płodności pojawia się więc przede wszystkim w sytuacji potencjalnej jej utraty, czyli np. przed leczeniem onkologicznym.
Wydaje się, że w Polsce coraz częściej pojawiają się programy refundacyjne i w tym zakresie.
Nie, to leży na łopatkach. Oncofertility, czyli zabezpieczenie płodności mężczyzn i kobiet wykonywane przed leczeniem okolicznym, w Polsce kompletnie leży. I mówiąc z perspektywy Prezesa Polskiego Towarzystwa Medycyny Rozrodu i Embriologii, zupełnie nie wiem, co zrobić, żeby cokolwiek zmienić w tym temacie…
Po pierwsze, jest jakaś trudność z tym tematem wśród onkologów. Po drugie, cały ten obszar jest pozostawiony sam sobie – w ogóle bez wsparcia ze strony Narodowego Funduszu Zdrowia. Innymi słowy, jeżeli przykładowo u młodej kobiety zostaje postawione rozpoznanie nowotworu, będzie miała refundowane jego leczenie, lecz już procedury poprzedzającej je, która pozwoliłaby zabezpieczyć jej płodność – nie.
Zobacz też: Ciąża na życzenie? To nie zawsze tak działa!
Ale w niektórych lokalnych programach wspierających leczenie niepłodności, np. w Warszawie, pojawiają się już także zapisy dotyczące oncofertility.
Cudownie, tylko że to powinno być rozwiązanie systemowe. Powinno być „przypięte” do procedury związanej z leczeniem konkretnego nowotworu. Są bowiem takie schematy radio- i chemioterapii, które wiemy, że na pewno pozbawiają pacjenta płodności. Tylko rozwiązanie systemowe jest w stanie zadziałać na szeroką skalę – tak jest np. w Niemczech, gdzie rozpoznanie nowotworu u kobiety w wieku rozrodczym wiąże się początkowo z wyłożeniem pieniędzy na zabezpieczenie jej płodności, a dopiero później na rozpoczęcie leczenia onkologicznego.
No tak, o żadnych rozwiązaniach systemowych nie słyszałam. Być może mam poczucie, że coraz więcej o tym mówimy, bo po prostu interesuję się tym tematem – mam więc nieco zaburzoną perspektywę.
Ależ ja się zgadzam, że mówimy o tym coraz więcej, tylko nic z tego nie wynika. Proszę mi wierzyć, że to jest olbrzymi problem. Zresztą proszę zauważyć, że w naszym społeczeństwie do choroby nowotworowej wciąż podchodzi się jak do wyroku śmierci. Niepotrzebnie, ponieważ skuteczność leczenia nowotworów gwałtownie wzrasta! Jeśli jednak ludzie idą do lekarza z myślą „walczę o życie”, to – siłą rzeczy – nie interesuje ich, czy będą mieli dziecko w przyszłości. Kluczowe jest to, żeby w ogóle przeżyć.
Według mnie to jest właśnie podstawowy problem – budowanie wśród pacjentów odpowiedniej perspektywy na tego typu propozycje leczenia. Choć trzeba przyznać, że nie dotyczy to tyko pacjentów. Niektórzy lekarze również tak do tego podchodzą: „Proszę pana, pan ma nowotwór, tu nie ma czasu na bawienie się w jakieś zabezpieczanie płodności” – a coraz częściej takie zdania odbiegają od prawdy. Rokowania w chorobach onkologicznych są obecnie na zupełnie innym poziomie niż były jeszcze względnie niedawno. Korzystajmy z tych szans i patrzmy także w przyszłość – o płodność należy dbać nawet w tak trudnych sytuacjach.
„Edukacja seksualna, refundacja in vitro, zmiana polityki społecznej? Jak ratować spadającą dzietność w Polsce – wywiad z prof. Rafałem Kurzawą” – sprawdź na www.chcemybycrodzicami.pl
