In vitro to procedura wspomaganego rozrodu, podczas której komórki jajowe kobiety zapładniane są poza jej organizmem, a następnie zarodki przenoszone są do macicy. Jednym z najpoważniejszych powikłań in vitro jest hiperstymulacja jajników. Polega ona na zbyt silnej reakcji jajników na stymulację hormonalną, prowadzącej do powstania wielu pęcherzyków jajnikowych.
Przyczyny hiperstymulacji
Hiperstymulacja jajników to poważne powikłanie leczenia niepłodności metodą stymulowanej owulacji. Polega na nadmiernym pobudzeniu jajników do wytwarzania komórek jajowych. Może prowadzić do rozwoju wielu pęcherzyków jajnikowych, a w skrajnych przypadkach do ich pęknięcia. Jakie są przyczyny tego niebezpiecznego stanu?
Po pierwsze, niektóre kobiety wykazują zbyt dużą wrażliwość na stosowane w terapii leki stymulujące jajniki. Ich organizm reaguje nadmierną reakcją na standardowe dawki tych preparatów, co ostatecznie prowadzi do hiperstymulacji.
Po drugie, czasem to błąd lekarza, który przesadza z dawkowaniem leków, myśląc, że przyspieszy to efekty leczenia niepłodności. Jednak zbyt duże dawki mogą wywołać niepożądane skutki uboczne.
Po trzecie, na ryzyko hiperstymulacji mają wpływ predyspozycje samej pacjentki. Czynnikami zwiększającymi podatność są m.in. młody wiek, niska masa ciała oraz zespół policystycznych jajników.
Ponadto, ryzyko to rośnie, zwłaszcza przy pierwszym cyklu stymulacji jajników, kiedy nie ma jeszcze dokładnych danych o reakcji organizmu konkretnej pacjentki. Istotne jest rozpoczynanie leczenia od niskich dawek i stopniowe zwiększanie ich pod kontrolą lekarza.
Objawy hiperstymulacji
- Ból brzucha – wynikający z powiększenia jajników. Może mieć charakter ciągły lub napadowy.
- Nudności i wymioty – spowodowane uciskiem powiększonych jajników na żołądek i jelita.
- Wzdęcia brzucha – z powodu gromadzenia się płynu w jamie brzusznej.
- Zatrzymanie płynów w organizmie – obrzęki, zwiększenie masy ciała, duszności.
Poważniejsze objawy to skurcze macicy, trudności w oddychaniu, spadek ciśnienia krwi. Wskazują one na rozwój zagrażającego życiu zespołu hiperstymulacyjnego.
Leczenie hiperstymulacji
Leczenie hiperstymulacji jajników polega przede wszystkim na zapewnieniu organizmowi odpoczynku i nawodnienia. Pozwala to na eliminację nadmiaru hormonów stymulujących jajniki oraz łagodzi nieprzyjemne objawy tego zaburzenia.
Warto w tym czasie zażywać leki przeciwbólowe i przeciwzapalne, by zmniejszyć ból i stan zapalny towarzyszące hiperstymulacji. Jeśli pojawią się wymioty, należy sięgnąć po leki antywymiotne, które je zahamują.
Gdy obrzęki staną się zbyt uciążliwe, konieczna może być hospitalizacja. W szpitalu podaje się wówczas kroplówki, by uzupełnić elektrolity i nawodnić organizm oraz leki moczopędne, aby zmniejszyć obrzęki.
W poważniejszych przypadkach hiperstymulacji wykonuje się zabieg punkcji pęcherzyków jajnikowych. Zabieg ten przeprowadza się w znieczuleniu ogólnym lub miejscowym. Pozwala to zmniejszyć bolesne powiększenie jajników.
Po zabiegu zapłodnienia in vitro zaleca się wykonywanie kontrolnych badań USG co 2-3 dni przez pierwszy tydzień. Regularna kontrola ultrasonograficzna pozwala wcześnie wykryć ewentualne nieprawidłowości i odpowiednio wcześnie rozpocząć leczenie hiperstymulacji.
Zapobieganie hiperstymulacji
Przede wszystkim należy stopniowo zwiększać dawki leków stymulujących jajniki. Początkowo podaje się niskie dawki, a następnie ostrożnie je zwiększa, obserwując reakcję organizmu. Nagły wzrost dawki może wywołać gwałtowną reakcję jajników.
Kluczowe jest też monitorowanie reakcji jajników za pomocą USG oraz oznaczanie poziomu estrogenu we krwi. Pozwala to na bieżąco kontrolować efekty stymulacji i w porę zareagować w razie zbyt burzliwej reakcji.
Jeśli zaobserwowano zbyt dużą liczbę rozwijających się pęcherzyków jajnikowych lub bardzo wysoki poziom estrogenu, należy zmniejszyć dawkę leków lub całkowicie przerwać stymulację.
Ponadto, przy silnej reakcji jajników zaleca się zapłodnienie tylko części uzyskanych komórek jajowych. Pozwoli to uniknąć ciąży wielopłodowej, która sama w sobie stanowi zagrożenie.
Najważniejsze jest indywidualne dostosowanie leczenia do konkretnej pacjentki. Tylko wtedy można zminimalizować ryzyko tego niebezpiecznego powikłania i zapewnić bezpieczeństwo kobiety.
Wpływ hiperstymulacji na ciążę i poród
Hiperstymulacja jajników niestety zwiększa ryzyko wystąpienia powikłań w trakcie ciąży. Może prowadzić m.in. do poronień lub przedwczesnych porodów. Dolegliwości wynikające z hiperstymulacji utrudniają prawidłowy rozwój ciąży i płodu.
W mechanizmie tego zjawiska istotną rolę odgrywa nieprawidłowe zagnieżdżenie się zarodków w macicy. Zarodki mają trudności z prawidłową implantacją z powodu zmian hormonalnych i morfologicznych wywołanych hiperstymulacją. To z kolei 2-3 razy zwiększa ryzyko poronienia ciąży.
Ciężka postać hiperstymulacji jajników często wymusza przedwczesne zakończenie ciąży drogą cięcia cesarskiego. Ma to na celu ratowanie zdrowia i życia matki. Przedwczesny poród niesie ze sobą zagrożenie dla stanu zdrowia noworodka.
