![]()
Podział komórki jajowej zaobserwowany przez Miriam Menkin – fot. domena publiczna
Zwykle rewolucyjne dokonania zawdzięczamy wielu ludziom, nawet jeśli po latach są kojarzone wyłącznie z jednym nazwiskiem (rzadziej dwoma). Podobnie było w przypadku in vitro – choć procedurę zapłodnienia pozaustrojowego opracowali Edwards i Steptoe, nie odnieśliby sukcesu, gdyby nie odkrycie Miriam Menkin.
Kobiety również mają swój niebagatelny wkład w leczenie niepłodności. Dzisiaj to stwierdzenie wydaje się oczywiste – wszak mamy XXI wiek – ale blisko osiemdziesiąt lat temu trudno im było zaistnieć w świecie nauki. Ale to właśnie wtedy, w 1944 roku, Miriam Menkin stała się pierwszą osobą, która zaobserwowała podział komórki jajowej. Wydarzenie wydawało się równie niezwykłe jak okoliczności, które do niego doprowadziły. Smutna prawda była bowiem taka, że pomimo swoich nieprzeciętnych umiejętności, Miriam pełniła w laboratorium jedynie funkcję asystentki.
Zobacz też: Odkrywcy in vitro
Na przekór trudnościom
Miriam urodziła się w 1901 roku na Łotwie. Niedługo potem jej rodzina wyemigrowała do Stanów. Tam Menikin zdobyła gruntowne wykształcenie: skończyła histologię na Uniwersytecie Cornella oraz genetykę na Uniwersytecie Columbii, aczkolwiek nigdy nie uzyskała tytułu doktorskiego – głównie ze względu na płeć. Należy bowiem wspomnieć, że przed II wojną światową tylko nieliczne uczelnie medyczne przyjmowały kobiety (m.in. Harwardzie kształcili się wyłącznie mężczyźni). Co gorsza, nielicznym studentkom stawiano wyższe wymagania. Zniechęcona Miriam zdobywała więc wiedzę w różnych zespołach badawczych, gdzie sprawowała jednak podrzędne funkcje. Na początku lat 40-tych jednym z jej przełożonych był John Rock, jeden z późniejszych twórców tabletki antykoncepcyjnej.
Pozorny błąd
Zespół Rocka przez ponad 6 lat bezskutecznie starał się zapłodnić komórkę jajową w warunkach laboratoryjnych. W tym czasie naukowcy pobrali ponad 800 komórek jajowych od pacjentek poddających się histerektomii, nasienie zaś pozyskiwali we własnym zakresie. Ze 138 prób nie powiodła się żadna. W 1944 Miriam Menkin urodziła drugie dziecko, a ponieważ wówczas jeszcze nie wprowadzono urlopów macierzyńskich, krążyła od kołyski do laboratorium. Przypuszcza się (choć być może to pogłoska wymyślona przez zazdrosnych kolegów po fachu), że Miriam dokonała przełomowego odkrycia przez przypadek: niewłaściwie rozcieńczoną próbkę nasienia pozostawiła na płytce z komórką jajową przez godzinę, choć protokół nakazywał, by czas ten skrócić o połowę. Gdy następnego dnia badaczka pochyliła się nad mikroskopem, nie mogła uwierzyć własnym oczom. Zapłodniona komórka zaczęła się dzielić!
Zobacz też: Nieudane in vitro – co dalej?
„Doktor Miriam”
Choć wieść o odkryciu obiegła świat, Menkin pozostała niedoceniona. Nadal nie mogła zdobyć doktoratu, ponieważ była zależna od męża, którego zwolniono z pracy. On z kolei zarządził, że przeprowadzą się do Karoliny Północnej. Po kolejnych kilku latach kobieta zarobiła dość pieniędzy na to, by rozwieść się i powrócić do Bostonu, gdzie Rock prowadził swoje badania – tyle tylko, że nie zajmował się już kwestią zapłodnienia pozaustrojowego, lecz pracował nad tabletką antykoncepcyjną. Co więcej, stał się zagorzałym przeciwnikiem in vitro, twierdząc, jakoby ta metoda mogła doprowadzić do „narodzin potwora”. Menkin zakończyła swój osobisty związek z mężczyzną, ale zawodowo wciąż była zależna od Rocka i innych naukowców, którzy nie pozwolili jej na prowadzenie samodzielnych badań.
Miriam Menkin zmarła w 1992 roku. Dziś przez wielu bywa określana jako embriolożka lub „doktor Miriam Menkin”, bo choć formalnie nie zasłużyła na te tytuły, nikt już nie wątpi w jej ogromny wkład w naukę i medycynę.