Rok temu chiński naukowiec He Jiaknui poinformował media, że na świat przyszły dziewczynki, których genom został zmieniony przy pomocy narzędzi inżynierii genetycznej. Ta informacja wywołała falę krytyki i oburzenia. Mimo to, już znalazł się naśladowca. Rosyjski biolog molekularny planuje kontynuować eksperymenty rozpoczęte przez Chińczyka.
“Zabawa w Boga”
Kolejny naukowiec tworzy modyfikowane genetycznie ludzkie zarodki. Zdaje się, że rosyjski biolog molekularny Denis Rebrikov planuje iść w ślady owianego już złą sławą chińskiego naukowca He Jiankui, który doprowadził do przyjścia na świat modyfikowanych genetycznie bliźniaczek. O dziewczynkach pisałyśmy tutaj i tutaj. Transgeniczne dziewczynki z Chin, u których wyeliminowano gen CCR5, stały się odporne na wirusa HIV. Po roku od ich narodzin okazało się, że naukowcy mogli nieumyślnie skrócić oczekiwaną długość życia bliźniaczek.
Przypomnijmy: Chińscy naukowcy z zespołu profesora He Jiankui zaprosili 8 starających się o dziecko par do uczestnictwa w eksperymentalnym programie. W każdej z par mężczyzna był nosicielem wirusa HIV, natomiast kobieta była zdrowa. Celem badaczy była eliminacja genu kodującego białko CCR5. Wykorzystując CRISPR/Cas9, narzędzie inżynierii genetycznej, które pozwala na usunięcie wybranego odcinka genu, chciał zmodyfikować obydwie kopie genu CCR5 w zapłodnionych in vitro komórkach jajowych, tak by uzyskać określony wariant genu.
Ludzie, którzy go nie mają są całkowicie lub znacznie odporni na zakażenie wirusem HIV, jednak w tym samym czasie są bardziej podatni na zakażenie wirusem grypy, czy wirusem Zachodniego Nilu. Zmiana została dokonana w genach embrionów, które następnie zostały przetransferowane do macic matek. Z jednego z zarodków rozwinęła się bliźniacza ciąża. Program został nazwany przez większość środowiska naukowego “zabawą w Boga” i zdecydowanie potępiony jako nieetyczny i niebezpieczny.
Zobacz też: Kobieta urodziła cudze dzieci. Para pozywa klinikę leczenia niepłodności
Kontynuacja bardziej etyczna?
Denis Rebrikov, rosyjski biolog molekularny, planuje kolejną “edycję” eksperymentu, jednak z uwzględnieniem kilku zmian, które, w jego opinii, czynią eksperyment uzasadnionym etycznie. Jakie to zmiany?
- to matki byłyby nosicielkami HIV
- przy pomocy CRISPR/Cas rosjanin chce wywołać delecję w genie kodującym CCR5, której efektem byłaby odporność na HIV.
Rebrikov zapewnia, że już podpisał zgodę z moskiewskim Centrum AIDS na rekrutację kobiet do eksperymentu. Środowisko naukowe podnosi pytanie, czy zagrożenie transmisją wirusa HIV z matki na płód faktycznie jest tak wysokie, że wymaga ingerencji w genom? Kobiety, u których rozpoznano zakażenie wirusem HIV i, które poddawane są odpowiedniej terapii i opiece w trakcie ciąży, porodu i połogu, obciążone są minimalnym ryzykiem przeniesienia wirusa HIV na dziecko.
Jedyne przypadki obarczone wysokim poziomem ryzyka to kobiety zakażone lekoopornym wariantem wirusa, u których występuje oporność na stosowanie leków antyretrowirusowych. W ich przypadku prawdopodobieństwo przeniesienia HIV na dziecko jest duże i nie pomogą tu procedury in vitro i cesarskie cięcie.
W artykule Polityki poświęconym planom naukowca czytamy, że:
Należy również nadmienić, że choć inaktywacja receptora CCR5 faktycznie wiąże się z ochroną przed infekcją wirusem HIV-1, to nie pozostaje bez wpływu na ryzyko innych zdarzeń. Między innymi zwiększa podatność na wirusa kleszczowego zapalenia mózgu oraz ryzyko śmierci w wyniku infekcji wirusem grypy. Według badań opublikowanych niedawno na łamach „Nature Medicine” posiadanie obu kopii genu z mutacją inaktywującą receptor CCR5 zmniejsza o 20 proc. szanse dożycia 76 lat.
Oraz:
Jest jeszcze jedna ciekawostka dotycząca genu CCR5. Kodowany przez niego receptor odgrywa prawdopodobnie bardzo istotną rolę w hamowaniu neuroplastyczności. Jego inaktywacja u zwierząt doświadczalnych wiąże się z istotną poprawą zdolności uczenia się i pamięci. Może więc cała ta historia z rolą, jaką CCR5 odgrywa w zakażeniu HIV, jest tylko przykrywką, by sprawdzić, czy możliwe jest zwiększenie funkcji poznawczych potomstwa? Z pewnością znaleźliby się skłonni zapłacić za takie „ulepszenia” swoich przyszłych dzieci.
Zobacz też: Kilka cykli in vitro i brak ciąży? Powodem mogą być nawracające niepowodzenia implantacji
Plan “B”
Rebrikov opracował także plan B. Zrekrutował 5 par, w których obie osoby są całkowicie głuche z powodu braku pojedynczej zasady azotowej w miejscu 35. w obu kopiach genu GJB2. Ten wariant genu jest dość częsty w populacji zachodniej Syberii. Rebikov chciałby edytować gen embrionu przy pomocy CRISPR, by “wyhodować” słyszące dzieci.
Mimo, że pomysł ten wygląda na nieszkodliwy i “zmiękcza” opinię publiczną, obarczony jest takim samym nieprzewidywalnym ryzykiem uszkodzenia genomu, jak eksperyment chińskiego naukowca. Nie wiadomo, czy przez zmianę jednej kopii genu odpowiedzialnego za głuchotę nie dojdzie do zmian w innych genach. By to ustalić, konieczne byłyby rygorystyczne badania przedkliniczne, które byłyby poddane dodatkowej ocenie międzynarodowego środowiska biotechnologów.
Zobacz też: Zespół Di George’a – znaczenie diagnostyki prenatalnej
Co jest etyczne?
Nawet gdyby udało się uzyskać pozytywną ocenę specjalistów, etycy wciąż przypominają o konieczności udzielenia odpowiedzi na pytanie o granice ingerencji w ludzki genom. Czy tego typu działanie nie powinno być ograniczone do sytuacji, w których chodzi o ratowanie życia? Głuchota nie jest stanem zagrożenia życia.
Czy we wszystkich okolicznościach ratowanie życia jest uzasadnione, jeśli nie jesteśmy w stanie poznać potencjalnych konsekwencji ingerencji w genom? Czy z obecną wiedzą o tym, że osiągnięcie odporność na wirusa HIV u chińskich bliźniaczek skróciło ich spodziewaną długość życia, powinniśmy byli dopuścić do tego, żeby dzieci się urodziły? Jaka jest granica “skutków ubocznych” inżynierii genetycznej, którą jesteśmy w stanie zaakceptować?
Źródło: Polityka
Zobacz też: Ile ciąż z rządowego programu leczenia niepłodności bez in vitro? Nie wiadomo
